Definicja umorzenia udziałów.
Umorzenie udziałów jest instytucją prawa handlowego uregulowaną w art. 199 KSH. Polega ona na unicestwieniu, czyli zniesieniu lub wygaśnięciu udziału. W wyniku umorzenia nie tylko udział przestaje istnieć, lecz także wygasają związane z nim prawa udziałowe. A zatem umorzenie udziałów należy rozpatrywać w dwóch aspektach. Po pierwsze, w aspekcie kapitałowym – rezultatem umorzenia jest wygaśnięcie udziału jako części ułamkowej kapitału zakładowego (tzw. udział kapitałowy). Po drugie, w aspekcie korporacyjnym – w wyniku umorzenia dochodzi do wygaśnięcia kompleksu praw udziałowych i związanych z nimi obowiązków wyrażających uczestnictwo wspólnika w spółce. Umorzenie udziałów wiąże się z ustaniem członkostwa w spółce tylko, jeżeli umorzeniu podlegają wszystkie udziały będące własnością określonego wspólnika.
Udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. W praktyce regułą jest, że umorzeniu udziałów towarzyszy obniżenie kapitału zakładowego spółki. Do umorzenia dochodzi wówczas z chwilą rejestracji obniżenia kapitału zakładowego w sądzie rejestrowym, co znacznie wydłuża cały proces. Ten wymóg nie musi być spełniony w wypadku, gdy umorzenie następuje z czystego zysku spółki.
Rodzaje umorzenia udziałów.
Obecna regulacja art. 199 KSH wskazuje na trzy różne sposoby zmierzające do umorzenia udziałów, tj. umorzenie dobrowolne, umorzenie przymusowe i tzw. umorzenie automatyczne (warunkowe, szczególne). Powyższy podział oparty został na kryterium potrzeby uzyskania zgody wspólnika na umorzenie jego udziałów.
Na czym polega dobrowolne umorzenie udziałów?
Najczęściej stosowanym w praktyce sposobem umorzenia udziałów jest umorzenie dobrowolne. Procedura ta polega na tym, że wspólnik wyraża zgodę na umorzenie, a spółka nabywa od niego udział (udziały) celem ich umorzenia (art. 199 § 2 zd. pierwsze KSH). Pomiędzy wspólnikiem a spółką powinna zostać zawarta umowa przenosząca udział (udziały) na spółkę. Umowa ta powinna mieć formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 KSH).
W przypadku umorzenia dobrowolnego Kodeks spółek handlowych nie wskazuje kolejnych czynności składających się na tą procedurę. Z uwagi na treść art. 200 § 1 i 2 KSH należy przyjąć, że muszą zostać podjęte dwie uchwały wspólników. W pierwszej kolejności, konieczne jest uchwała upoważniająca zarząd do nabycia udziałów od wspólnika w celu ich umorzenia. Natomiast do samego umorzenia dochodzi w wyniku drugiej uchwały wspólników – podjętej już po ich nabyciu od wspólnika. W przypadku umorzenia dobrowolnego zgoda wspólnika ma wpływ nie tylko na samo przeprowadzenie umorzenia w tym trybie, ale również na rozstrzygnięcie kwestii wynagrodzenia związanego z umorzeniem udziałów. Art. 199 § 3 KSH stanowi bowiem, że za zgodą wspólnika umorzenie może nastąpić bez wynagrodzenia.
Na czym polega przymusowe umorzenie udziałów?
Umorzenie przymusowe następuje – na mocy uchwały zgromadzenia wspólników (art. 199 § 1 i 2 KSH) i nie wymaga zgody wspólnika. Ten rodzaj umorzenia można zastosować jedynie, gdy oprócz samego postanowienia o możliwości umorzenia udziałów, umowa spółki określa przesłanki i tryb umorzenia. Przesłanką umorzenia może być przykładowo naruszenie przez wspólnika zakazu konkurencji, zaniedbywanie określonych obowiązków korporacyjnych, uchylanie się od wnoszenia dopłat bądź wykonywania innych świadczeń osobistych na rzecz spółki.
Podjęta uchwała powinna ponadto wskazywać: umarzane udziały (tj. wskazywać ich liczbę i wartość nominalną oraz wspólnika do którego udziały należą), podstawę prawną umorzenia oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzone udziały. W uzasadnieniu, należy opisać stan faktyczny odpowiadający określonej w umowie przesłance umorzenia.
Na czym polega automatyczne (warunkowe) umorzenie udziałów?
Bliski związek z umorzeniem przymusowym ma umorzenie automatyczne (warunkowe), uregulowane w art. 199 § 4 i 5 KSH. Również w tym przypadku umorzenie następuje bez zgody wspólnika. Jednakże umorzenie automatyczne (warunkowe), w przeciwieństwie do umorzenia przymusowego, nie wymaga podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników. Do umorzenia udziału dochodzi z chwilą zajścia zdarzenia określonego w umowie spółki. Niemniej zarząd spółki powinien podjąć niezwłocznie uchwałę, w której treści podejmie decyzje formalne związane z wyborem trybu umorzenia udziałów (art. 199 § 5 KSH). Tym samym uchwała zarządu potwierdza umorzenie, a zarazem określa konsekwencje z niego wynikające, tj. ustala się wysokości wynagrodzenia dla wspólnika, którego udziały zostały umorzone.
Stan prawny na dzień: 11 sierpnia 2018 r.