Prawo właściwe dla rozwodu
Sprawy rozwodowe z elementem obcym pojawiają się coraz częściej przed polskimi sądami. Elementem tym może być posiadanie przez jednego z małżonków obywatelstwa innego niż polskie lub miejsce zamieszkania za granicą. W poprzednim wpisie dotyczącym rozwodu wskazaliśmy, jakie przesłanki muszą być spełnione, aby z taką sprawą można było zwrócić się do polskiego Sądu (problem jurysdykcji). W niniejszym wpisie omówimy, jakie prawo polski Sąd rozwodowy zastosuje do rozwiązania małżeństwa międzynarodowego. Mianowicie, czy będzie to prawo polskie, czy też prawo innego państwa, z którym małżonkowie mogą być ściślej związani (problem prawa właściwego).
Ustawowe zasady określania prawa właściwego dla rozwodu i separacji
Odpowiedzi na pytanie, jakie prawo powinien zastosować Sąd w międzynarodowej sprawie rozwodowej, udziela ustawa – prawo prywatne międzynarodowe. Zgodnie z tą ustawą, jeżeli w chwili żądania rozwodu małżonkowie mają to samo obywatelstwo (choćby to było jedno z kilku obywatelstw, które posiadają), to polski Sąd orzeknie rozwód według wspólnego prawa ojczystego małżonków. A zatem jeżeli Polka, która ma również obywatelstwo kanadyjskie, chce rozwieść się z Argentyńczykiem, który jakiś czas temu uzyskał obywatelstwo polskie, to do orzeczenia rozwodu Sąd zastosuje prawo polskie.
Jeżeli małżonkowie mają różne obywatelstwa, zastosowanie znajdzie prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają w chwili żądania rozwodu miejsce zamieszkania. Przykładowo, jeżeli Niemka rozwodzi się z Polakiem, a oboje mieszkają w Portugalii (choćby oddzielnie, czy też nawet w różnych miastach), to jeżeli sprawa trafi do Sądu polskiego, to do orzeczenia rozwodu zastosowanie znajdzie prawo portugalskie.
Z kolei jeżeli małżonkowie mają różne obywatelstwa, a nie mają w chwili żądania rozwodu wspólnego miejsca zamieszkania, zastosowanie znajdzie prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mieli ostatnio miejsce wspólnego zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykłego pobytu. A zatem jeżeli Niemka rozwodzi się z Hiszpanem, a ich ostatnim wspólnym miejscem zwykłego pobytu była Polska, i nadal jedno z nich mieszka w Polsce, to Sąd do orzeczenia rozwodu zastosuje prawo polskie.
Rozwód zostanie orzeczony według prawa polskiego również, jeżeli żadna z powyższych reguł nie znajdzie zastosowania.
Analogiczne reguły dotyczą ustalania prawa właściwego dla separacji.
Przewidziane powyżej zasady znajdują zastosowanie również, jeżeli zgodnie z wyznaczonym prawem obcym rozwód następuje w trybie administracyjnym. Jednakże w Polsce zawsze o rozwodzie orzeka Sąd, tyle że w takiej sytuacji stosując uproszczone przesłanki określone w prawie obcym.
Pierwszeństwo umów międzynarodowych
Należy mieć na uwadze, że pierwszeństwo przed regulacjami ustawy prawo prywatne międzynarodowe mają przepisy zawartych przez Polskę umów międzynarodowych dotyczących kwestii rodzinnych. Umowy takie wiążą Polskę z: Austrią, Białorusią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czarnogórą, Czechami, Estonią, Francją, Koreą Północną, Kubą, Litwą, Łotwą, Macedonią, Mongolią, Rosją, Rumunią, Serbią, Słowacją, Słowenią, Ukrainą, Węgrami i Wietnamem. Jeżeli zatem jeden z małżonków ma obywatelstwo polskie, a drugi obywatelstwo jednego ze wskazanych powyżej państw, należy w pierwszej kolejności sięgnąć do szczególnej regulacji przewidzianej przez umowę międzynarodową.
Nie stosujemy prawa unijnego
W Polsce nie obowiązują regulacje unijne dotyczące prawa właściwego dla rozwodu i separacji. Polska nie uczestniczy bowiem w procedurze wzmocnionej współpracy w tej dziedzinie. Owocem tej współpracy jest rozporządzenie Rady (UE) nr 1259/2010 z 20 XII 2010 r. określane mianem „Rzym III”. Rozporządzenie to obowiązuje obecnie w 17 Państwach Członkowskich Unii Europejskiej (Austria, Belgia, Bułgaria, Estonia, Francja, Grecja, Hiszpania, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Węgry, Włochy). Reguły przewidziane w tym rozporządzeniu znajdą zastosowanie przed Sądem polskim zupełnie wyjątkowo, tj. gdy według polskiej ustawy właściwe będzie prawo jednego ze wskazanych powyżej państw unijnych, a rozporządzenie unijne wskazywało będzie zwrotnie na prawo polskie jako właściwe do orzeczenia rozwodu (tzw. odesłanie zwrotne). W przeciwieństwie do prawa polskiego unijne rozporządzenie pozwala w pewnym zakresie na dokonanie przez małżonków wyboru prawa, które chcieliby, żeby znalazło zastosowanie do ich rozwodu lub separacji. Nie jest wykluczone skorzystanie z tych zasadach przez Polaków rozwodzących się za granicą.
Treść rozporządzenia „Rzym III” dostępna jest tutaj: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32010R1259
Inne prawo do rozwodu, inne dla alimentów, inne dla opieki nad dziećmi
Podkreślenia wymaga również fakt, że w Polsce obowiązują odmienne regulacje dotyczące ustalania prawa właściwego dla rozwodu, alimentów oraz zasady sprawowania opieki nad dziećmi. Nie jest wykluczone, że w tej samej sprawie rozwodowej polski Sąd będzie orzekał o rozwodzie według prawa obcego, a o alimentach dla małżonka i sprawach dotyczących dzieci według prawa polskiego lub jeszcze innego prawa obcego. Wszystkie te zagadnienia wymagają odrębnego omówienia i zostaną przedstawione w kolejnych wpisach. Wcześniej odpowiemy jednak na pytanie, w jaki sposób polski Sąd ustala treść prawa obcego i czy (a w zasadzie jak) warto mu w tym pomóc.
Zob. także: J. Pawliczak, Rozwiązanie małżeństwa na podstawie prawa obcego a orzekanie o winie rozkładu pożycia, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” nr 4/2017; J. Pawliczak, komentarz do art. 56, [w:] Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Komentarz, pod. red. K. Osajdy, Warszawa 2017, wyd. C.H. Beck.
Wpis aktualny na dzień: 27 lipca 2018 r.