Zakaz anatocyzmu – umawiania się o procent składany
Dnia 15 lutego 2019 r. weszła w życie istotna zmiana przepisów o odsetkach za opóźnienie. Na mocy ustawy o zmianie kodeksu cywilnego z dnia 6 grudnia 2018 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 80) w art. 482 uchylono § 2.
Artykuł 482 kodeksu cywilnego (KC) ustanawia tzw. zakaz anatocyzmu, tj. umawiania się z góry o odsetki od zaległych odsetek. Innymi słowy, co do zasady niedopuszczalne jest umawianie się o procent składany polegający na tym, że odsetki za opóźnienie naliczamy łącznie od sumy głównej i dotychczasowych odsetek, a nie wyłącznie od sumy głównej. Dla przykładu, jeżeli dług główny wynosi 1000 zł, a należne od niego odsetki już 100 zł, to kolejne odsetki za opóźnienie w dalszym ciągu naliczamy od 1000 zł (a nie 1100 zł).
Artykuł 482 § 1 KC przewiduje, że od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia powództwa. Celem zakazu anatocyzmu jest ochrona dłużnika przed nadmiernym obciążeniem finansowym, które wiązałoby się z opóźnieniem w wykonaniu przez niego świadczenia pieniężnego. Zakaz ten jest jednym z środków prawnych, które chronią dłużnika przed ryzykiem wpadnięcia w spiralę zadłużenia.
Kodeks cywilny przewiduje dwa wyjątki od zakazu anatocyzmu. Pierwszy to sytuacja, w której już po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Drugi wyjątek przewidywał uchylony art. 482 § 2 KC. Wskazywał, że zakaz anatocyzmu nie dotyczy „pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe”.
Przyczyny i skutki uchylenia art. 482 § 2 KC
Wyjątek dotyczący instytucji kredytowych został uchylony z dniem 15 lutego 2019 r. Ustawodawca uznał, że współcześnie ten wyjątek stanowi nieuzasadnione uprzywilejowanie instytucji kredytowych, które są silniejszą niż dłużnik stroną stosunku cywilnoprawnego, jakim jest umowa kredytu czy też pożyczki.
W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej wskazano, że w świetle uchylonego przepisu „Dłużnik instytucji kredytowej z tytułu umowy pożyczki długoterminowej nie jest zatem chroniony na zasadach ogólnych przed nadmierną restryktywnością odsetek za opóźnienie, sama zaś instytucja kredytowa jest w tym zakresie uprzywilejowana w obrocie prawnym”.
Co istotne, w ustawie zmieniającej zastrzeżono, że do odsetek należnych przed dniem wejścia w życie zmiany stosuje się przepisy dotychczasowe. Zatem, do tych odsetek zastosowanie znajdzie jeszcze art. 482 § 2 KC, natomiast do odsetek należnych za okres kończący się po dniu wejścia w życie nowelizacji zastosowanie znajdzie art. 482 KC w nowym brzmieniu.
Projektodawcy wyjaśnili, że zmiana ustawowa w sposób pozytywny wpłynie na sytuację pożyczkobiorców (kredytobiorców), którzy spłacają pożyczki długoterminowe. Zmniejszy ich zobowiązania. Skutkiem jej wprowadzenia będzie przeciwdziałanie zwiększeniu się zadłużenia klientów instytucji kredytowych i popadaniu w tzw. pętlę zadłużenia z tytułu możliwości umówienia się z góry o zapłatę odsetek od zaległych odsetek (tzw. procentu składanego), bez wnoszenia powództwa. Projektowana zmiana wpisuje się w szereg mechanizmów, takich jak np. upadłość konsumencka, umożliwiających osobom fizycznym stopniowe oddłużanie.
Ustawa uchylająca art. 482 § 2 KC dostępna jest tutaj:
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190000080
Wpis aktualny na dzień: 1 marca 2019 r.
r.pr. dr Jakub Pawliczak