Kolejnym, po domniemaniu pochodzenia dziecka od męża matki, sposobem ustalenia ojcostwa jest złożenie oświadczenia o uznaniu ojcostwa.
Pojęcie uznania ojcostwa
Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi oświadczy, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna. Uznanie powoduje zmianę stanu cywilnego dziecka i uznającego jego ojcostwo mężczyzny. Powstaje pomiędzy nimi stosunek prawnorodzinny ojciec-dziecko.
Uznanie może dotyczyć tylko dziecka żyjącego (po śmieci ojcostwo dziecka można uznać w ściśle określonym terminie i tylko jeżeli, zgon dziecka nastąpił przed osiągnięciem pełnoletności). Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.
Co istotne, ojcostwo dziecka już poczętego można uznać jeszcze przed jego urodzeniem.
Przesłanki uznania ojcostwa
Skuteczność uznania ojcostwa została uzależniona od następujących przesłanek:
- brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny (w tym zastosowania domniemania pochodzenia dziecka od męża matki lub sądowego ustalenia ojcostwa),
- pochodzenie dziecka od określonej kobiety, będącej jego matkę;
- potwierdzenie przez matkę dziecka, że mężczyzna składający oświadczenie jest jego ojcem.
Jak i gdzie złożyć oświadczenie o uznaniu ojcostwa?
Oświadczenie o uznaniu ojcostwa może złożyć mężczyzna, który ukończył 16 lat i nie istnieją podstawy do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia. Z uwagi na osobisty charakter tego oświadczenia nie może ono zostać złożone przez pełnomocnika.
Oświadczenie można złożyć w dowolnym urzędzie stanu cywilnego przed kierownikiem tego urzędu lub jego zastępcą. Oświadczenie składane jest ustnie, udokumentowane w formie protokołu i wpisywane do rejestru uznań. Nie podlega opłacie. Matka dziecka powinna potwierdzić ojcostwo składającego oświadczenie mężczyzny w tym samym czasie albo samodzielnie w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez mężczyznę. Uznanie ojcostwa może nastąpić też w postępowaniu przed sądem opiekuńczym. Dopóki rodzice dziecka nie uzyskają pełnej zdolności do czynności prawnych (tj. na ogół do czasu osiągnięcia pełnoletności) oświadczenia mogą być złożone tylko przed sądem opiekuńczym. Jeżeli co najmniej jeden z rodziców jest obywatelem polskim uznanie ojcostwa może nastąpić również za granicą przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.
Jeżeli matka nie chce potwierdzić ojcostwa danego mężczyzny, w celu ustalenia ojcostwa konieczne jest wystąpienie na drogę sądową.
Rola kierownika urzędu stanu cywilnego
Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka.
Mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu ojcostwa stwierdza, że jest ojcem dziecka, czyli dziecko od niego pochodzi. Prawdziwości tego faktu nie sprawdza jednak organ przyjmujący oświadczenie, a mężczyzna składający oświadczenie nie jest zobowiązany do udowodnienia tego faktu.
Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa tylko, jeżeli jest to niedopuszczalne (niezgodne z przepisami KRO) albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka.
Przykład: Do kierownika USC zgłosił się 18-letni mężczyzna, który chciał uznać ojcostwo 8-letnego dziecka. Kierownik odmówił przyjęcia oświadczenia mężczyzny, ponieważ wydało mu się nieprawdopodobne by zaledwie kilkuletni chłopiec spłodził dziecko.
Jeżeli urzędnik stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń, powiadamia pisemnie matkę dziecka i mężczyznę, który twierdzi, że jest ojcem dziecka, w terminie 7 dni od dnia odmowy, o przyczynach odmowy i możliwości uznania ojcostwa przed sądem opiekuńczym. Sąd opiekuńczy, do którego mogą zwrócić się wówczas zainteresowani uznaniem ojcostwa, pełni de facto funkcję instancji „odwoławczej” od negatywnej decyzji kierownika USC.
Najważniejsze skutki uznania ojcostwa
Uznanie ojcostwa dziecka powoduje różnego rodzaju skutki prawne. Przykładowo, ojciec zyskuje władzę rodzicielską nad dzieckiem, dziecko przybiera nazwisko wskazane w oświadczeniach rodziców (a w braku porozumienia nazwisko dwuczłonowe złożona z nazwiska matki i ojca), powstaje wzajemne prawo dziedziczenia, a także obowiązek alimentacyjny.
Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
Jeżeli okaże się, że mężczyzna, który uznał ojcostwo dziecka nie jest jego ojcem biologicznym jedynym środkiem prawnym dostępnym dla uchylenia skutków uznania jest wytoczenie powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Problematyka ta zostanie omówiona w odrębnym wpisie.
r.pr. dr Jakub Pawliczak
dr Małgorzata Wach-Pawliczak
Wpis aktualny na dzień: 27 września 2018 r.
Zob. także wpis z 12 września 2018 r. nt. pierwsze ze sposobów uznania ojcostwa
Jak ustalić ojcostwo? – część I Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki i jego zaprzeczenie
