Art. 1441 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) wprowadza możliwość „uchylenia się” od zobowiązania (obowiązku) alimentacyjnego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Powyższa reguła nie dotyczy obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Na ogół przyjmuje się, że zasady współżycia społecznego to normy moralne oraz powszechnie uznane za słuszne normy obyczajowe. Powstaje więc pytanie, jakie okoliczności mogą zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, aby na ich podstawie sąd mógł uchylić obowiązek alimentacyjny.
Stosowanie art. 1441 KRO jest ściśle uzależnione od okoliczności prawnych i faktycznych konkretnej sprawy. Na podstawie orzecznictwa SN i opracowań naukowych można wyróżnić następujące typy zachowań uprawnionego do alimentacji, które mogą być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego:
1) zachowanie godzące w życie i zdrowie członka rodziny,
2) zachowanie naruszające godność, dobre imię oraz inne godzące w osobowość człowieka (np. zaniedbanie wychowywania dziecka),
3) wcześniejsze uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, a zwłaszcza obowiązku rodziców względem dziecka,
4) zawinione popadnięcie w niedostatek lub umyślne wywołanie innych przesłanek żądania alimentów.
Jeżeli alimentów od dziecka żąda jego rodzic, powołanie się na zasady współżycia społecznego w celu uchylenia się od wykonania zobowiązania alimentacyjnego może być uzasadnione, m.in. gdy rodzic porzucił dziecko, nie interesował się nim, niewłaściwie wykonywał przysługującą mu władzę rodzicielską lub nie łożył na utrzymanie dziecka
Uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie mogą rodzice względem małoletniego dziecka (art. 1441 zd. 2 KRO). Norma ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Nie przewidziano od niej wyjątków. A zatem ani trudności wychowawcze, ani naganne zachowanie się dziecka nie zwalniają rodziców z obowiązku troski o dziecko, a przede wszystkim z obowiązku jego utrzymania i wychowania.
Podsumowując, zgodnie z uchwałą SN z 16.12.1987 r. (III CZP 91/86) „odmowa przyznania środków utrzymania z powołaniem się na zasady współżycia społecznego powinna mieć miejsce bardzo rzadko, jedynie w przypadkach szczególnie uzasadnionych i wówczas, gdy budzą one powszechną dezaprobatę”.
Stan prawny: 20.09.2020 r.