Zakładając spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie trwania małżeństwa jej wspólnicy najczęściej do pokrycia wkładów na udziały w kapitale zakładowym używają środków pochodzących ze wspólności majątkowej małżeńskiej (tj. z majątku wspólnego).
Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które dotyczą małżeńskich ustrojów majątkowych, nie rozstrzygają wprost, czy udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przynależą do majątku wspólnego, czy też osobistego małżonków. Ma tu zatem zastosowanie ogólna reguła wyrażona w art. 31 § 1 KRO, zgodnie z którą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej przez oboje lub przez jednego z małżonków stanowią ich majątek wspólny.
Obydwoje małżonkowie są w takim przypadku współuprawnionymi z udziałów na zasadach wspólności łącznej (niepodzielnej), pomimo iż tylko jeden z nich zostaje wspólnikiem spółki i tylko on może wykonywać prawa wynikające ze stosunku spółki.
W chwili rozwiązania małżeństwa ustaje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
Na podstawie art. 46 KRO, od chwili ustania wspólności ustawowej, w sprawach nieunormowanych w przepisach KRO o ustawowym ustroju majątkowym, do majątku, który był objęty wspólnością, jak również do podziału tego majątku stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Oznacza to, że od momentu ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, do majątku, który dotychczas był objęty wspólnością łączną, zastosowanie znajdą przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 195 i n. KC), z zachowaniem uregulowań zawartych w art. 43 i 45 KRO.
Dochodzi zatem do przekształcenia się wspólności łącznej we wspólność w częściach ułamkowych. Małżonkowie od chwili ustania wspólności ustawowej mają równe udziały w majątku, który był nią objęty, z możliwością innego ukształtowania wysokości udziałów przez sąd w warunkach przewidzianych w art. 43 § 2 KRO.
W razie prowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego przez sąd najważniejsze jest ustalenie składu i wartości tego majątku (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 KPC). Przy podziale majątku wspólnego sąd powinien wziąć pod uwagę cały majątek objęty wspólnością. Jego skład ustala się na dzień ustania wspólności.
W przypadku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej i podziału majątku wspólnego, udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jednego z małżonków, ale należące do majątku wspólnego, mogą zostać podzielone pomiędzy byłych małżonków, a zatem przypaść również temu małżonkowi, który nie był stroną czynności prawnej nabycia udziału i nie posiada statusu wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Mogą też zostać przyznane jednemu z małżonków z ustaleniem rozliczenia należnego drugiemu.
Konsekwencją zaliczenia udziałów w spółce z o.o. do majątku wspólnego stron jest też konieczność określenia rzeczywistej wartości tych udziałów, a nie jedynie nominalnej. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 marca 2008 r. (III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54) wskazał bowiem, że „W wypadku, kiedy obojgu byłym małżonkom przysługuje udział w spółce jego wartość określona być powinna według stanu rzeczywistego z dnia dokonywania podziału. Z punktu widzenia prawa rodzinnego prawa obojga uczestników do tego składnika są jednakowe”.
Przepisy kodeksu spółek handlowych nie regulują problematyki przynależności do majątku wspólnego udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, nabytych ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Jednakże na podstawie art. 1831 KSH, możliwe jest ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.
Przepis ten daje wspólnikom spółki z ograniczoną odpowiedzialnością swego rodzaju kontrolę nad jej składem osobowym i możliwość wyeliminowania uczestnictwa w spółce małżonka wspólnika, zarówno na etapie obowiązywania wspólności ustawowej, jaki i po jej ustaniu.
Na koniec warto dodać, że jeszcze w trakcie trwania małżeństwa nie ma przeszkód, aby małżonkowie dokonali przesunięcia w drodze czynności prawnej udziału w spółce z o.o. z majątku wspólnego do osobistego. W sytuacji, gdy udział znajduje się w majątku osobistym małżonka – wspólnika, ale środki na jego nabycie pochodziły z majątku wspólnego, rozliczeniu podlega wierzytelność, do której w drodze analogii stosujemy art. 45 KRO. Wartość tej wierzytelności jest równa wartości jaką przedstawia udział w spółce w chwili orzekania, w związku z tym sąd, dokonując podziału, powinien przyznać małżonkowi wspólnika, co do zasady, połowę wierzytelności, czyli połowę wartości udziału.
Stan prawny na: 3.11.2021 r.