Dnia 25 listopada 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1629; dalej: ustawa). Nowa ustawa pozwala na powołanie zarządcy sukcesyjnego na wypadek śmierci przedsiębiorcy, przez niego samego lub jego spadkobierców.
Powołanie zarządcy sukcesyjny ma za zadanie zapewnić ciągłość istnienia i funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy.
Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?
Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba ta nie musi być spokrewniona z przedsiębiorcą ani nie musi zawodowo trudnić się zarządzaniem majątkiem. Ustawa nie wymaga również by zarządca posiadał jakieś szczególne kwalifikacje i nie stawia żadnych dodatkowych warunków.
Zarządcą nie może jednak zostać osoba, wobec której prawomocnie orzeczono określony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej (zob. art. 8 ust. 2 ustawy). Warto również podkreślić, że funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba.
Warunki ustanowienia zarządcy sukcesyjnego
Zarządca sukcesyjny może być ustanowiony zarówno przed śmiercią przedsiębiorcy, jak i po jego śmierci. Do jego ustanowienia niezbędne jest:
– powołanie zarządcy,
– zgoda zarządcy na pełnienie tej funkcji,
– dokonanie wpisu do CEIDG.
Powyższe warunki muszą być łącznie spełnione. Brak spełnienia któregokolwiek z warunków ustawowych wyłącza skuteczność ustanowienia zarządu sukcesyjnego (zob. art. 6 ustawy).
W jaki sposób można powołać zarządcę sukcesyjnego przed śmiercią przedsiębiorcy?
Zgodnie z art. 9 ustawy zarządca sukcesyjny może zostać powołany na dwa sposoby:
Po pierwsze, jeszcze za życia przedsiębiorca może wskazać określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego.
Po drugie, przedsiębiorca może zastrzec, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody przez tą osoby na pełnienie wskazanej funkcji wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności
W jaki sposób można powołać zarządcę sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy?
Jeżeli sam przedsiębiorca nie złożył wniosku o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, to po jego śmierci zarząd może zostać ustanowiony w wyniku powołania zarządcy sukcesyjnego na podstawie art. 12 ustawy.
Po śmierci przedsiębiorcy zarządca może być powołany wyłącznie przez następujące osoby:
– małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
– spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
– spadkobiercę testamentowego albo zapisobiercę windykacyjnego przedsiębiorcy, którzy przyjęli odpowiednio testament albo zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Jeżeli jednak postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku już się uprawomocniło (odpowiednio, gdy akt poświadczenia dziedziczenia został zarejestrowany albo gdy wydano europejskie poświadczenie spadkowe) zarządca może być powołany wyłącznie przez właściciela przedsiębiorstwa w spadku.
Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest:
– spadkobierca ustawowy albo testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, jeżeli zapis windykacyjny miał za przedmiot przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie,
– małżonek przedsiębiorcy, o ile w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, a małżonkowi przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku (przy spełnieniu tych warunków małżonek będzie posiadał status właściciela przedsiębiorstwa w spadku, nawet jeżeli nie będzie spadkobiercą ani zapisobiercą),
– nabywca przedsiębiorstwa w spadku albo udziału w tym przedsiębiorstwie, jeżeli nabycie nastąpiło bezpośrednio od wyżej wymienionych podmiotów, w tym także osoba prawna albo jednostka organizacyjna, do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkładu.
Gdy powołanie zarządcy następuje po śmierci przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie (uwzględniając również osobę powołującą zarządcę) przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Przy ustanawianiu zarządcy po śmierci przedsiębiorcy, zarówno powołanie zarządcy, jak i zgoda każdej z osób wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Termin na powołanie zarządcy wynosi 2 miesiące od (co do zasady) dnia śmierci przedsiębiorcy. Po jego upływie uprawnienie do ustanowienia zarządcy wygasa.
Wpis do CEIDG
Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony dopiero na skutek dokonania wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeżenia, że prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym, lecz nie wcześniej niż z chwilą śmierci przedsiębiorcy. W przypadku ustanowienia zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy obowiązek zgłoszenia danych zarządcy sukcesyjnego do CEIDG spoczywa na notariuszu. Zarządca pełni swoją funkcję od chwili wpisu do rejestru.
Zgoda osoby powoływanej
Zgoda osoby powoływanej na zarządcę musi być wyrażona w formie wymaganej do powołania zarządcy, a więc gdy zarządcę powołuje przedsiębiorca (za życia), wystarczająca jest zwykła forma pisemna, natomiast gdy następuje to po śmierci przedsiębiorcy – forma aktu notarialnego.
Okres przejściowy zarządzania przedsiębiorstwem do czasu powołania zarządcy sukcesyjnego
Czynności zachowawcze, które mogą być wykonywane przez ustawowo wskazane osoby, dotyczą jedynie okresu od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego.
Najogólniej można przyjąć, że czynności zachowawcze to działania zmierzające do zachowania wspólnego majątku lub związane z dalszą możliwością prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Szczegółowy wykaz czynności zachowawczych został określony w art. 13 ustawy.
Osobami uprawnionymi do dokonywania czynności zachowawczych, są:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy (jeżeli nie ogłoszono testamentu)
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy
- zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Powołanie nowego zarządcy sukcesyjnego
Powołanie nowego zarządcy sukcesyjnego następuje z chwilą:
- rezygnacji zarządcy powołanego w pierwszej kolejności,
- śmierci zarządcy,
- ograniczenia lub utraty przez zarządcę zdolności do czynności prawnych,
- odwołania zarządcy przez przedsiębiorcę,
- uprawomocnienia się orzeczenia o zakazie wykonywania działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy.
Jeżeli przedsiębiorca nie przewidział możliwości wystąpienia jednej z powyższych sytuacji i nie powołał zarządcy na wypadek ich nastąpienia, to wówczas stosujemy przepis art. 12 ustawy, który dotyczy powołania zarządu po śmierci przedsiębiorcy.
Jakie są zadania zarządcy sukcesyjnego?
Zarządca sukcesyjny to osoba, która została ustanowiona do prowadzenia bieżących spraw przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy aż do czasu zakończenia formalności spadkowych. Powołanie zarządcy sukcesyjnego ma więc charakter tymczasowy – tj. może on pełnić funkcję maksymalnie do czasu działu spadku, nie dłużej jednak niż przez okres dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Od dnia ustanowienia zarządu, zarządca jest zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa. Działa ono pod dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”.
Zarządca sukcesyjny działa we własnym imieniu, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Jego działalność polega na zarządzaniu przedsiębiorstwem w zakresie czynności zwykłego zarządu. Natomiast w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu musi on uzyskać zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny jest również umocowany do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, ponosi natomiast odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Stan prawny na: 10.12.2018 r.
Zob. również
