Wzmocniona współpraca w rodzinnych sprawach międzynarodowych
Większość państw Unii Europejskiej w 2016 r. podjęło wzmocnioną współpracę w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w zakresie ustrojów majątkowych par międzynarodowych. Obejmuje ona zarówno sprawy dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych, jak i skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich. Wynikiem tej współpracy było uchwalenie 24 czerwca 2016 r. dwóch rozporządzeń:
1) rozporządzenia (UE) 2016/1103 wdrażającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych;
2) rozporządzenia (UE) nr 2016/1104 wdrażającego wzmocnioną współpracę w dziedzinie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich.
Rozporządzenia te od 29 stycznia 2019 r. znajdują zastosowanie w 18 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Są to: Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Włochy, Luksemburg, Malta, Holandia, Portugalia, Słowenia, Hiszpania i Szwecja.
Polska nie zgłosiła udziału w wspomnianej procedurze wzmocnionej współpracy. Niemniej uchwalone rozporządzenia mogą regulować sytuację obywali polskich zamieszkujących w państwach, które stosują rozporządzenia. Nie jest też wykluczone przystąpienie Polski, jak i pozostałych państw UE, do tych regulacji w przyszłości.
Ułatwienia dla par międzynarodowych
Zasadniczym ułatwieniem dla par międzynarodowych wprowadzonym przez wspomniane rozporządzenia jest jasne określenie ich sytuacji prawnej na wypadek rozwiązania związku (rozwodu) lub śmierci jednego z małżonków. Przepisy rozporządzeń wskazują jakiego państwa sądy (jurysdykcja) oraz jakiego państwa prawo jest właściwe do podziału majątku i innych rozliczeń majątkowych między stronami. Co istotne, prawo właściwe dla małżeńskiego ustroju majątkowego lub skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich stosuje się do wszystkich składników majątku wchodzących w zakres tego ustroju (lub których dotyczą skutki majątkowe związku partnerskiego), niezależnie od tego, gdzie składniki majątku się znajdują. Może być to szczególnie przydatne, gdy strony mają konta bankowe w różnych państwach.
Przepisy rozporządzeń znacznie ułatwiają też uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach majątkowych małżeńskich i partnerskich. W konsekwencji zapewniają parom międzynarodowym większą niż dotychczas przewidywalność w zakresie wzajemnych rozliczeń majątkowych i oszczędność w zakresie kosztów sądowych oraz prawnych.
Stanowisko prawa polskiego
W Polsce prawo właściwe dla stosunków majątkowych małżeńskich reguluje ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. z 2015 r. poz. 1792). Artykuł 51 tej ustawy przewiduje, że stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani. Artykuł 52 ustawy normuje możliwość wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich, w tym umowy majątkowej małżeńskiej.
Prawo polskie nie reguluje relacji majątkowych między stronami zarejestrowanych za granicą związków partnerskich. Uznawanie w Polsce skutków majątkowych takich związków wywołuje liczne trudności praktyczne.
Rozporządzenia dostępne są w polskiej wersji językowej.
Dotyczące małżonków rozporządzenie (UE) 2016/1103 dostępne jest tutaj:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016R1103&from=EN
Dotyczące zarejestrowanych partnerów rozporządzenie (UE) 2016/1104 dostępne jest tutaj:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016R1104&from=PL
Wpisy aktualny na dzień 13 marca 2019 r.
r.pr. dr Jakub Pawliczak