Sprawa rozliczenia nabycia składników majątkowych, za które zapłacono częściowo z majątku osobistego jednego z małżonków, a częściowo ze środków stanowiących majątek wspólny małżonków, zawsze budziła istotne wątpliwości, np. w kontekście zakupu nieruchomości (mieszkania) przez małżonków. Środki jakie przeznaczają oni na ten cel mogą bowiem pochodzić z różnych źródeł, takich jak: oszczędności zgromadzone przez zawarciem małżeństwa czy darowizn, ale także bieżącego wynagrodzenia każdego z nich.
Stąd też zagadnieniem tym zajął się Sąd Najwyższy, odpowiadając na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Poznaniu.
Rzecz nabyta w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, w części ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków, a w części z ich majątku wspólnego, wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego dwóch małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie, chyba że świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy miało charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 19 października 2018 roku (sygn. akt III CZP 45/18)
Ustawowa wspólność majątkowa
Skład orzekający wskazał, że jeśli małżonkowie nie uregulują stosunków majątkowych, jakie powstają między nimi w chwili zawarcia małżeństwa, to zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego powstaje między nimi ustawowa wspólność majątkowa. Prowadzi to w konsekwencji do ukształtowania masy majątkowej, do której prawa przysługują małżonkom wspólnie. Samo zatem zawarcie małżeństwa zmienia wzajemne stosunki małżonków, a zdarza się, że nie wiedzą oni o tym, bądź też nie przywiązują do tego faktu większej wagi.
Relacja między małżonkami
Sąd Najwyższy podkreślił, że zawarcie związku małżeńskiego i przyjęcie wspólności majątkowej tworzy pewną relację między małżonkami, ale nie odbiera im samodzielności i możliwości wchodzenia w relacje cywilnoprawne z innymi osobami.
Co do zasady do majątku wspólnego małżonków wchodzą te przedmioty, które zostały nabyte w trakcie trwania małżeństwa (poza wyjątkami wyraźnie wskazanymi w k.r.o.). Decydujące znaczenie ma zatem czas nabycia danego składnika majątku. Jest to istotne tym bardziej dla wierzycieli małżonków, że zniesiona została reguła odpowiedzialności co do zasady majątkiem wspólnym za zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka. W obecnym stanie prawnym co do zasady majątkiem wspólnym odpowiada się za zobowiązania zaciągnięte wspólnie i zobowiązania zaciągnięte za zgodą.
Stanowisko Sądu Najwyższego w praktyce
W praktyce wskazane stanowisko Sądu Najwyższego jest istotne zwłaszcza w kontekście postępowań zainicjowanych po ustaniu małżeńskiej wspólności małżonków o podział majątku, a także dotyczących niespłaconych długów. W tym drugim przypadku stanowi wskazówkę dla wierzycieli co do masy majątkowej, z której mogą dochodzić należnych świadczeń. Z przyjętego przez Sąd Najwyższy stanowiska wynika zatem, że własność nabytych przedmiotów majątkowych przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej w części ze środków z majątku osobistego a w części z majątku wspólnego należy w odpowiedniej części (ułamkowej) do majątku wspólnego oraz do majątku osobistego. Zasada ta nie ma jednak zastosowania w przypadku, gdy świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy ma charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty.
Dr Karol Wach
Stany prawny na 10 stycznia 2020 r.