Małżeństwo może zostać rozwiązane przez rozwód. Sprawy o rozwód rozpoznawane są przez sądy okręgowe. Sprawa powinna zostać rozpoznana przez sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli w tym okręgu nadal stale przebywa jedno z nich. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Opłata od pozwu o rozwód jest stała i wynosi 600 zł.
Pozew o rozwód powinien spełniać wymagania formalne przewidziane w art. 187 KPC. Głównym żądaniem tego pisma jest orzeczenie rozwodu między określonymi małżonkami (należy podać co najmniej ich imię i nazwisko) ze wskazaniem miejsca i daty zawarcia przez nich małżeństwa, numeru aktu małżeństwa oraz podmiotu (właściwego kierownika urzędu stanu cywilnego), który ten akt sporządził. Do pozwu załączony powinien być odpis skrócony aktu małżeństwa jako dowód na zawarcie małżeństwa.
W ramach żądania głównego należy wskazać, czy rozwód ma być orzeczony z winy jednego z małżonków, obojga lub bez winy żadnego z nich, czy też sąd ma zaniechać orzekania o winie (w tym wypadku stosuje się formułę „bez orzekania o winie”).
Jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci pozew o rozwód powinien zawierać stanowisko osoby składającej pozew (Powoda) co do treści orzeczenia o władzy rodzicielskiej nad nimi, kontaktów z nimi oraz ponoszenia kosztów ich wychowania oraz utrzymania (art. 58 § 1-1b KRO). Możliwe jest również zgłoszenie żądań dotyczących mieszkania i podziału majątku wspólnego, o których mowa w art. 58 § 2-4 KRO. Jeżeli powód nie chce, aby sąd z urzędu orzekał o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania stron, powinien wyraźnie zaznaczyć to w petitum pisma.
Pozew o rozwód powinien zawierać również typowe wnioski formułowane w postępowaniu procesowym, tj. o przeprowadzenie rozprawy także w nieobecność powoda, wydanie wyroku zaocznego w przypadkach prawem przewidzianych (tj. w razie niestawiennictwa pozwanego na rozprawie), zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Należy również pamiętać, że zgodnie z art. 187 § 1 pkt 3 KPC w pozwie należy zamieścić informację czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, należy wyjaśnić przyczyny ich niepodjęcia.
W uzasadnieniu pozwu należy skoncentrować się na powołaniu twierdzeń i dowodów świadczących o tym, że między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
W sprawach, w których małżonkowie są zgodni co do orzeczenia rozwodu i nie mają wspólnych małoletnich dzieci, na ogół wystarczające jest ich przesłuchanie przez sąd (zob. art. 442 KPC).
Jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci i porozumieli się co do władzy rodzicielskiej, kontaktów z nimi oraz ponoszenia kosztów ich utrzymania, w praktyce sądowej wymagane jest przeprowadzenie dowodu z zeznań jednego świadka (zob. art. 442 KPC). W tym celu sformułować należy odpowiedni wniosek dowodowy.
W spornych sprawach, jeżeli między małżonkami nie ma zgody co do winy rozkładu pożycia lub sprawowania pieczy nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, na ogół konieczne jest sformułowanie wielu wniosków dowodowych. Dowodami w postępowaniu rozwodowym są zeznania świadków, przesłuchanie stron, korespondencja stron, nagrania itp.
Przy podejmowaniu rozstrzygnięć dotyczących dziecka może okazać się, że koniecznej jest wysłuchanie go przez sąd (art. 2161 KPC) lub zasadne może być ustalenie warunków, w jakich żyje i wychowuje się dziecko za pomocą wywiadu środowiskowego (art. 434 KPC). W bardziej złożonych sprawach, w których zachodzą poważne rozbieżności co do tego, co jest zgodne z dobrem dziecka, zasadne jest sformułowanie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów (art. 2901 KPC) lub opinii biegłego psychologa, pedagoga lub psychiatry, względnie opinii łącznej określonych biegłych (art. 278 KPC).
W razie konieczności w petitum pozwie rozwodowym należy sformułowane odpowiednie wnioski o zabezpieczenie, odpowiednio mogą one dotyczyć:
Po pierwsze, w przypadku konfliktu między małżonkami co do tego z kim ma mieszkać dziecko, w pozwie rozwodowym należy sformułować wniosek o ustalenie na czas trwania postępowania, według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym, miejsca pobytu dziecka w każdorazowym miejscu zamieszkania danego rodzica.
Po drugie, strona powodowa może wystąpić z wnioskiem o zabezpieczenie kontaktów rodzica z dzieckiem na czas trwania postępowania rozwodowego.
Po trzecie, istnieje możliwość zabezpieczenia roszczenia o dostarczanie środków utrzymania dla dziecka na czas trwania postępowania rozwodowego (wniosek o zabezpieczenie alimentów).
Po czwarte, w orzecznictwie powszechne staje się stanowisko, że ze względu na treść i cel art. 4451 § 1 k.p.c., w czasie trwania postępowania o rozwód tylko sąd rozwodowy, działając na podstawie przepisów o postępowaniu zabezpieczającym, ma kognicję do rozstrzygania o istotnych sprawach dziecka (art. 97 § 2 k.r.o.), takich jak m.in. wybór szkoły, leczenie dziecka, wyjazd zagraniczny dziecka (zob. m.in. post. SA w Poznaniu z 30.09.2013 r., I ACz 1586/13).
Gdy pozew o rozwód jest gotowy, należy złożyć do właściwego sądu okręgowego. Do pozwu należy załączyć jego odpis z załącznikami dla strony pozwanej. Ponadto załączony powinien być dowód uiszczenia opłaty sądowej, jak również wszystkie powołane w jego treści dokumenty stanowiące dowód w sprawie.
Stan prawny na: 24.11.2022 r.