Zgodnie z art. 212 § 1 KK „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”.
W uproszeniu można przyjąć, że pomówienia jest poniżeniem pokrzywdzonego w opinii publicznej lub narażeniem go na utratę zaufania skutkującego podważeniem jego kompetencji.
Dobrem chronionym w przypadku czynu określonego w art. 212 § 1 KK jest bowiem tzw. cześć zewnętrzna oraz godność (cześć wewnętrzna). Cześć zewnętrzna obejmuje ona ochronę szacunku, dobrego imienia pokrzywdzonego przed narażeniem go na negatywne wyobrażenia o nim ze strony osób trzecich. Z kolei godność osoby pomawianej naruszona jest przez postępowanie lub właściwości, które są sprzeczne z prawem, z zasadami etyki, w tym etyki zawodowej, oraz polegające na oskarżeniu np. o brak kompetencji lub zdolności do wykonywania danego zawodu.
Zniesławienie odnoszące się do właściwości pokrzywdzonego ma na celu przedstawianie jego cech osobistych lub zawodowych, motywacji życiowej lub stosunku do otoczenia uwarunkowanego jego charakterem. Chodzi więc o te wszystkie kwestie, które wynikają z osobowości pokrzywdzonego i stawiają go w negatywnym świetle lub prowadzoną przez niego działalność, np. niekompetencję, alkoholizm, lenistwo, tchórzostwo, zakłamanie, niesłowność, arogancję, korzystanie ze środków odurzających, ogólny brak przyzwoitości lub zboczenie seksualne.
Właściwości te powinny jednak pozostawać w równowadze z koniecznością ochrony innych wartości, to jest prawa do swobody wypowiedzi, prawa do krytyki oraz możliwości działania różnych organów, których zadaniem jest między innymi weryfikacja kompetencji i zdolności do wykonywania pracy oraz ocena kwalifikacji etycznych niezbędnych do zajmowania określonych stanowisk, wykonywania różnych zawodów lub prowadzenia określonego rodzaju działalności.
Art. 212 KK nie ogranicza formy zniesławienia. Może ono być ustne (słowne) i pisemne w postaci listu, artykułu prasowego, publikacji książki lub utworu literackiego oraz karykatury, obrazu, malunku lub przez wykorzystanie wizerunku pokrzywdzonego (przerobienie zdjęcia).
Informacja zawierająca krzywdzące treści nie może być znana tylko pokrzywdzonemu, ale musi być wiadoma także innym osobom.
Nie stanowią przestępstwa zniesławienia oświadczenia i wypowiedzi wynikające z realizacji obowiązków lub uprawnień służbowych, jeżeli mieszczą się w granicach umocowań prawnych, np. w opiniach służbowych, skargach, pismach procesowych, krytyce naukowej lub artystycznej.
Ustawodawca w art. 212 § 2 KK wprowadził kwalifikowany typ przestępstwa zniesławienia polegający na dopuszczeniu się tego czynu za pomocą środków masowego komunikowania.
Zniesławienie a krytyka
Zniesławienie należy odróżnić do krytyki. Krytyka polega na zakomunikowaniu osobie lub osobom trzecim oceny dzieła, działalności lub postępowania innej osoby, instytucji lub zrzeszenia. Krytykujący wypowiada dodatni lub ujemny sąd według przyjętej przez siebie „miary podstawowej.”
Krytyczne oceny powinny być wyrażane w odpowiedniej formie, zwłaszcza gdy nie są wyrażane w sposób spontaniczny lub w toku szybkiej wymiany słów, a w sposób zaplanowany i przemyślany. Każdy człowiek ma bowiem prawo do wolności wyrażania opinii, która zasadnie może podlegać ograniczeniom ze względu m.in. na ochronę dobrego imienia i praw innych osób (zob. wyrok SN z 17 marca 2015 r., sygn. akt V KK 301/14).
Co nam grozi za popełnienie czynu z art. 212 KK?
Przestępstwo zniesławienia jest występkiem ściganymi z oskarżenia prywatnego, a zatem zależy wyłącznie od woli pokrzywdzonego (art. 212 § 4 KK).
Zniesławienie jest przestępstwem, które można popełnić tylko umyślnie, a więc sprawca musi sobie zdawać sprawę z tego, że podane przez niego wiadomości o postępowaniu lub właściwościach innej osoby mogą ją poniżyć w opinii publicznej lub pozbawić zaufania.
Popełnienie przestępstwa zniesławienia w typie podstawowym (art. 212 § 1 KK) jest zagrożone karą grzywny lub ograniczenia wolności. Natomiast w trybie kwalifikowanym (art. 212 § 2 KSH) jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Zgodnie z art. 212 § 3 KK w razie skazania za którykolwiek typ przestępstwa zniesławienia sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Wysokość nawiązki ustalana jest w oparciu o ogólne reguły zawarte w art. 48 KK. Na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka także środek karny podania wyroku do publicznej wiadomości (art. 215 KK). Natomiast na podstawie art. 37a PrPras, jeżeli zniesławienie nastąpiło w opublikowanym materiale prasowym, może także orzec przepadek tego materiału.
Stan prawny na: 22.04.2021 r.