Już wkrótce – 25 listopada 2018 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1629). Warto więc bliżej przyjrzeć się tej nowej regulacji, która zarazem zmienia szereg obowiązujących ustaw. Niewątpliwie śmierć jednoosobowego przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG to duży kłopot dla dalszego prowadzenia działalności. Jego spadkobiercy nie są bowiem w stanie płynnie przejąć przedsiębiorstwa, a zarazem kontynuować działalności rozpoczętej przez spadkodawcę. Osoby przejmujące firmę po zmarłym przejmują jej majątek, ale nie mogą korzystać z takich elementów działalności gospodarczej jak NIP firmy, umowy o pracę, zezwolenia, koncesje i inne decyzje administracyjne. Nowe przepisy mają to zmienić.
Nowa ustawa pozwala na powołanie zarządcy sukcesyjnego na wypadek śmierci przedsiębiorcy lub po śmierci przez jego spadkobierców. Reguluje również m.in. zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.
Problemy występujące w obecnym stanie prawnym
Działalność prowadzona indywidualnie przez osoby fizyczne jest zdecydowanie najpopularniejszą formą wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. Potwierdzają to m.in. dane z rejestru REGON.
Wielu przedsiębiorców będących osobami fizycznymi osiąga wielomilionowe obroty oraz tworzy miejsca pracy dla dziesiątek, a nawet setek osób. Duży procent tych przedsiębiorstw stanowią firmy rodzinne. Jednym z podstawowych wyzwań stojących przed firmami rodzinnymi jest kwestia sukcesji pokoleniowej. Firmom rodzinnym dostatecznej ochrony nie zapewniły wprowadzone w 2011 r. przepisy o zapisie windykacyjnym.
W aktualnym stanie prawnym występują zauważane braki w zakresie regulacji pozwalającej na tworzenie i realizację planów sukcesji przedsiębiorstw. W wielu przypadkach konieczna jest likwidacja działalności w momencie śmierci przedsiębiorcy czy też innych zdarzeń uniemożliwiających ich dalsze funkcjonowanie (jak np. poważna choroba). Rodzi to wiele zagrożeń dla majątku przedsiębiorstwa, zatrudnionych pracowników i obrotu gospodarczego, w tym wierzycieli. Spadkobiercom zmarłego wspólnika pozostaje jedynie wznowienie działalności po zakończeniu postępowania spadkowego.
Jednakże wznowienie działalności przez następców prawnych zmarłego przedsiębiorcy wymaga nie tylko uregulowania spraw spadkowych, ale także rejestracji działalności, najczęściej pozyskania na nowo pracowników, kooperantów i klientów, a także uzyskania koniecznych pozwoleń i zgód organów administracji publicznej. Rozpoczęcie na nowo działalności przedsiębiorstwa może być więc długotrwałe, niezależnie od woli spadkobierców zainteresowanych kontynuacją działalności przedsiębiorstwa. Trudności w płynnej kontynuacji działalności przedsiębiorstwa oraz formalności związane z jej wznowieniem mogą zniechęcać następców prawnych do podjęcia odpowiednich działań.
Co to jest zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny to tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem osoby fizycznej, zarejestrowanej w CEIDG. Ustanowienie zarządu sukcesyjnego będzie wymagało powołania zarządcy sukcesyjnego, a co za tym idzie koniecznością uzyskania zgody danej osoby na pełnienie tej funkcji oraz z wymogiem wpisania jej do CEIDG.
Podstawowe cele ustawy o zarządzie sukcesyjnym
Po pierwsze, podstawowym celem nowej ustawy jest zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa przede wszystkim po ich śmierci.
Po drugie, regulacja ta ma wzmocnić ochronę praw osób trzecich, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim pracowników, kontrahentów, konsumentów i innych podmiotów współpracujących z przedsiębiorcą.
Po trzecie, dzięki kontynuacji funkcjonowania przedsiębiorstwa, które będzie w dalszym ciągu generować zyski, zachowane zostaną miejsca pracy, konsumenci będą mogli łatwiej korzystać ze swych uprawnień, regulowane będą zobowiązania wobec kontrahentów oraz zobowiązania publicznoprawne, a ponadto zwiększą się szanse na dalszy rozwój przedsiębiorstwa.
Co reguluje nowa ustawa?
Ustawa reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą.
Przedsiębiorstwo w spadku w rozumieniu ustawy obejmuje składniki niematerialne i materialne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci (zob. art. 2 ustawy).
Dodatkowo warto zaznaczyć, że jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo stanowiło wspólne mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całe to przedsiębiorstwo. Czyli nowe zasady stosujemy w pełni do całego przedsiębiorstwa, w tym części należącej do małżonka zmarłego, która nie wchodzi w skład spadku.
Kto będzie mógł skorzystać z regulacji zawartej w ustawie?
Z rozwiązań zawartych w ustawie będą mogli skorzystać przedsiębiorcy wpisani w chwili śmierci do CEIDG. Jest to związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa obrotu, czemu służy przede wszystkim ujawnianie zarządcy sukcesyjnego i zmian w zakresie zarządu sukcesyjnego w CEIDG. Pozwoli to osobom trzecim zweryfikować sytuację prawną przedsiębiorstwa i umocowanie zarządcy sukcesyjnego.
Korzystanie z rozwiązań przewidzianych w ustawie jest w pełni dobrowolne. Każdy przedsiębiorca od 25 listopada 2018 r. będzie mógł zdecydować, czy chce ustanowić zarządcę sukcesyjnego na wypadek swojej śmierci. Po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego będą mogli powołać spadkobiercy na zasadach określonych w ustawie, jeżeli przysługuje im odpowiednia większość udziałów w spadku.
W dużym uproszczeniu wskazać należy, że zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.
W kolejnych wpisach przedstawione zostaną szczegółowe rozwiązania przewidziane przez nową ustawę, w tym wymagania, jakie spełnić musi zarządca sukcesyjny, zasady jego ustanawiania, sposób sprawowania zarządu oraz zmiany w innych ustawach, w tym w kodeksie cywilny.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym dostępna jest tutaj:
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180001629
Wpis aktualny na dzień: 16.11. 2018 r.
r.pr. dr Jakub Pawliczak
dr Małgorzata Wach-Pawliczak