Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd, może nastąpić tylko po spełnieniu przesłanek określonych w art. 52 KRO. Powództwo w tej sprawie może wytoczyć jeden z małżonków. Warto również zaznaczyć, że alternatywą dla drogi sądowej jest zawarcie przez małżonków w formie aktu notarialnego umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową – tzw. intercyzę (art. 51 KRO). Jednakże do zawarcia umowy u notariusza konieczna jest zgoda obojga małżonków, która nie zawsze jest. Ponadto na jej mocy nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień jej zawarcia, co jest możliwe w przypadku ustanowienia jej przez Sąd (por. art. 52 § 2 KRO).
Jedyną konieczną przesłanką wytoczenia powództwa o ustanowienie rozdzielności są „ważne powody”. Ustawodawca w art. 52 § 1 KRO nie odnosi się jednak bezpośrednio do kwestii winy za pogorszenie się lub rozpad relacji między małżonkami. A zatem z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej może wystąpić także ten małżonek, który jest wyłącznie winny rozkładu pożycia stron. Powyższe potwierdził m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 marca 2019 r., sygn. akt II CSK 476/18 wskazując, że „Wyłączna wina rozkładu pożycia ponoszona przez jednego z małżonków nie może stanowić podstawy oddalenia jego żądania zniesienia wspólności, jeśli za jego uwzględnieniem przemawiają inne przyczyny dotyczące sfery majątkowej”.
Ustawodawca posługuje się przesłanką „ważnych powodów” po to, aby zapewnić niezbędną elastyczność, potrzebną w tego rodzaju sprawach. Najczęściej występującym w praktyce „ważnym powodem” jest separacja faktyczna (życie w rozłączeniu), które jednocześnie uniemożliwia lub znacznie utrudnia małżonkom współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym. Rzadziej zdarzają się sprawy, w których jako ważny powód traktowane jest trwonienie majątku, niegospodarność lub lekkomyślność jednego z małżonków. Najczęściej bowiem i tak takie spory prowadzą do separacji faktycznej oraz do sporu w zarządzie majątkiem wspólnym.
Ponadto należy pamiętać, że „ważne powody” powinny mieć przede wszystkim charakter majątkowy, a nie wyłącznie osobisty (na pewno takim powodem nie jest naruszenie przez małżonka obowiązku wierności). Niemniej jednak Sąd Najwyższy orzekł, że źródłem sporów majątkowych między małżonkami „mogą być rozdźwięki natury osobistej, co może wskazywać na związek tych podmiotów z rozkładem pożycia małżeńskiego” (wyr. SN z 10.02.1997 r., I CKN 69/96). „Ważnym powodem” w rozumieniu art. 52 § 1 KRO nie może być również sama odmowa zawarcia przez jednego z małżonków intercyzy.
Podsumowując to sąd ostatecznie w konkretnym postępowaniu oceni, czy występują „ważne powody” uzasadniające ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Niemniej jego ocena nie może być schematyczna, ale musi mieć charakter zindywidualizowany i opierać się na analizie konkretnych okoliczności. A przede wszystkim chronić słabszego ekonomicznie małżonka.
