Sądowe ustalenie ojcostwa jest trzecim (poza domniemaniem pochodzenia dziecka od męża matki i uznaniem ojcostwa) sposobem ustalenia prawnego pokrewieństwa dziecka i ojca. Zwrócenie się do sądu może być konieczne, gdy ojciec nie chce uznać ojcostwa albo matka dziecka nie chce potwierdzić ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Sądowe ustalenie ojcostwa – w przeciwieństwie do uznania ojcostwa – nie może nastąpić przed urodzeniem się dziecka.
Kto może wystąpić z powództwem o sądowe ustalenie ojcostwa?
Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Matka dziecka ani domniemany ojciec nie mogą jednak wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności.
Dziecko albo matka dziecka wytaczają powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Z kolei domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje – przeciwko dziecku. Jeżeli zdarzy się tak, że w czasie trwania procesu dziecko, które było powodem w sprawie umrze, ustalenia ojcostwa przez sąd mogą dochodzić jego zstępni.
Z powództwem o ustalenie ojcostwa może wystąpić również prokurator.
Do jakiego sądu należy wnieść powództwo o sądowe ustalenie ojcostwa?
Postępowanie o ustalenie ojcostwa może być prowadzone wyłącznie przez sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich. Dopuszczalne jest wytoczenie powództwa albo przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego, albo przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania powoda. Decyzję w tym zakresie podejmuje powód występując ze swoim żądaniem.
Opłata sądowa
Strona wnosząca pozew o ustalenie ojcostwa jest zwolniona z opłaty sądowej.
Sądowe postępowanie o ustalenie ojcostwa
Ciężar udowodnienia ojcostwa spoczywa na powodzie. W praktyce podstawowym dowodem służącym ustaleniu ojcostwa są wyniki badań DNA.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje równocześnie domniemanie, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował (utrzymywał stosunki seksualne) z matką dziecka nie dawniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka. Nie wyklucza tego domniemania okoliczność, że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną czy mężczyznami. W takim przypadku można zakładać ojcostwo innego mężczyzny tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne. W trakcie procesu to powód musi udowodnić, że doszło do obcowania płciowego. Sąd dopuszcza różne dowody – można próbować udowodnić fakt obcowania płciowego np. dzięki sms, listom czy też zeznaniom świadków.
Pozwany może próbować kwestionować podstawę domniemania lub spróbować ją obalić.
Jeśli badania DNA wykażą, że pozwany mężczyzna nie jest ojcem dziecka, powództwo zostanie oddalone.
Wyrok ustalający ojcostwo i jego skutki prawne
Prawomocny wyrok ustalający ojcostwo stanowi potwierdzenie, że mężczyzna jest ojcem dziecka, a do jego najważniejszych skutków prawnych należą:
- Ojcu dziecka przysługuje władza rodzicielska nad dzieckiem, chyba że sąd uzna, iż należy go tej władzy pozbawić lub ją ograniczyć.
- Ojciec zobowiązany jest alimentować dziecko.
- Powstanie prawa do dziedziczenia, które przysługuje od chwili poczęcia dziecka.
- Sąd w wyroku nadaje nazwisko dziecku. Jeżeli rodzice są zgodni może być to nazwisko matki lub ojca. W braku porozumienia między rodzicami, dziecko będzie nosiło nazwisko dwuczłonowe, w którym pierwszym członem będzie nazwisko matki, a drugim nazwisko ojca. Jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda.
- W razie sądowego ustalenia ojcostwa w akcie urodzenia zamieszcza się dane dotyczące osoby ojca. Jeżeli uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa następuje po sporządzeniu aktu urodzenia dołącza się wzmiankę dodatkową.
Roszczenie majątkowe dochodzone wraz z powództwem o ustalenie ojcostwa
Co istotne, wraz z ustaleniem ojcostwa dochodzić można przysługujących dziecku i matce roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem (art. 143 KRO). Mogą być to zatem roszczenia alimentacyjne dziecka pozamałżeńskiego (art. 128 i n. KRO), a także roszczenia jego matki przewidziane w art. 141 KRO. Ten ostatni przepis przewiduje, że ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat.
Sąd, rozpoznający sprawę, w której jednocześnie z ustaleniem ojcostwa dochodzone są związane z tym roszczenia majątkowe dziecka lub matki, powinien w pierwszej kolejności stwierdzić, czy pozwany mężczyzna jest ojcem dziecka. Ustalenie ojcostwa pozwanego jest warunkiem koniecznym uwzględniania dochodzonych od niego roszczeń majątkowych (zob. szerzej: J. Pawliczak, w: Kodeks rodzinny o opiekuńczy. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2017, art. 143).
Stan prawny aktualny na dzień: 20.11.2018r .
dr Małgorzata Wach-Pawliczak