1. Brak definicji legalnej pieczy naprzemiennej w polskim prawie rodzinnym
Mimo braku bezpośredniego uregulowania pieczy naprzemiennej w przepisach KRO, jest ona powszechnie uznawana w orzecznictwie sądów powszechnych oraz szeroko omawiana w literaturze prawniczej. Sąd może orzec pieczę naprzemienną zarówno w wyroku rozwodowym, jak i w odrębnym postępowaniu również, gdy rodzice małoletniego dziecka nigdy nie zawarli związku małżeńskiego.
Piecza naprzemienna polega na tym, że dziecko przebywa na przemian u każdego z rodziców – zwykle w równych lub zbliżonych odstępach czasu. Może to być tydzień na tydzień, dwa tygodnie u jednego rodzica i dwa u drugiego, bądź według innego ustalonego harmonogramu. Kluczowe jest, aby została zachowana równowaga, która umożliwi dziecku stały kontakt z obojgiem rodziców, którzy wspólnie sprawują nad nim pełnię władzy rodzicielskiej, niezależnie od tego, u którego z nich dziecko aktualnie przebywa.
2. Podstawa prawna – interpretacja art. 58 § 1a i art. 107 § 2 KRO
Chociaż piecza naprzemienna nie została wprost uregulowana w KRO to jej dopuszczalność można wywodzić z:
- art. 58 § 1a KRO – dotyczącego sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej po rozwodzie
oraz
- art. 107 § 2 KRO – regulującego kwestie opieki w przypadku rozłączenia rodziców niepozostających w związku małżeńskim.
3. Warunki orzeczenia pieczy naprzemiennej
W doktrynie prawa wskazuje się, że dla orzeczenia pieczy naprzemiennej konieczne jest spełnienie m.in. następujących warunków:
- zdolność i gotowość rodziców do współpracy, komunikacji i wspólnego podejmowania decyzji;
- brak głębokiego konfliktu rodzicielskiego, który mógłby rzutować na wychowanie dziecka;
- odpowiednia organizacja życia dziecka – głównie w zakresie edukacji i logistyki (np. odległość miejsc zamieszkania rodziców od szkoły dziecka);
- dobro dziecka – jako naczelna zasada.
4. Dobro dziecka jako nadrzędne kryterium (zasada nadrzędna)
Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą i doktrynalną, podstawowym kryterium przy wyborze modelu pieczy nad dzieckiem jest dobro dziecka. W przypadku pieczy naprzemiennej analizowane jest m.in. poczucie stabilizacji, potrzeba więzi z obojgiem rodziców, a także wpływ na rozwój emocjonalny i edukacyjny dziecka.
5. Kwestia miejsca zamieszkania dziecka – problem praktyczny
Ustalenie miejsca zamieszkania dziecka przy pieczy naprzemiennej budzi liczne kontrowersje w doktrynie prawa. Dominuje jednak pogląd, że dziecko nie może mieć dwóch miejsc zamieszkania, zatem należy wskazać jedno „formalnie dominujące” (np. dla celów administracyjnych czy meldunkowych), co nie przesądza o faktycznym podziale czasu między rodziców. Problem ten nie został rozstrzygnięty jednoznacznie ustawowo ani orzeczniczo.
6. Piecza naprzemienna w perspektywie międzynarodowej
W wielu krajach europejskich (m.in. w Szwecji, Belgii, Francji, Czechach) piecza naprzemienna została wprowadzona do systemów prawnych jako pełnoprawna forma. W niektórych państwach stanowi wręcz preferowany model opieki po rozstaniu rodziców – o ile pozwala na to dobro dziecka.
7. Kontrowersje i krytyka
Wprowadzenie modelu pieczy naprzemiennej wydaje się być bardzo korzystne z punktu widzenia obydwojga rodziców. Należy jednak pamiętać, że sąd będzie kierował się przede wszystkim dobrem małoletniego dziecka i przez pryzmat tej przesłanki wyznaczy zasadność sprawowania takiego sposobu pieczy nad nim. Część psychologów oraz przedstawicieli doktryny prawa rodzinnego wskazuje, że pieczy naprzemiennej nie należy stosować mechanicznie, ani traktować jej jako rozwiązania uniwersalnego. W szczególności podnoszona jest następująca argumentacja:
- destabilizacji emocjonalnej dziecka w przypadku częstych zmian otoczenia;
- zwiększonego poziomu stresu adaptacyjnego;
- ryzyka instrumentalnego traktowania dziecka przez rodziców w sytuacji konfliktowej.
